Clown

'Studie der belachelijkheid'

'Hoe maakt de clown mensen aan het lachen? Bij deze vorm van theater komt de acteur het dichtst bij zijn eigen persoon. Het zoeken naar ‘je eigen clown’ is daarbij een fundamenteel principe. De clown bestaat namelijk niet buiten de acteur die hem speelt. Je zult de clown alleen vinden in je eigen belachelijkheid. Hoe meer de clown zichzelf is, hoe grappiger de clown zal zijn. De acteur moet daarbij het spel van de waarheid spelen en ontdekt voor een publiek dat persoonlijke zwakte aan de clown gegeven kan worden. In tegenstelling tot andere theaterpersonages heeft de clown een rechtstreeks en onmiddellijk contact met het publiek. Doordat hij onder het oog van het publiek met de juiste intenties alsnog mislukt, onthult hij zijn diep-menselijke natuur, wat het publiek ontroerd en aan het lachen maakt. (uit: het lichaam als dichter, Jacques Lecoq)'

Beter dan deze tekst van Lecoq laat de clown zich waarschijnlijk niet uitleggen. De studie van de clown is inderdaad heel persoonlijk en je zult het aan den lijve moeten ervaren om het wezenlijk ervan te begrijpen. Het is een boeiende zelfstudie en daarom niet voor niets dat allerlei mensen zich momenteel met clownerie bezig houden. We ontdekken op de eerste plaats onszelf en wat ‘jezelf zijn’ met zich meebrengt. Een thema dat bij ieder mens van deze tijd al gauw de interesse wekt. De clown brengt met gemak het eigenaardige van ieder individu naar boven. Daarnaast bestaat de clown alleen onder de blik van anderen (het publiek). Je speelt als het ware geen clown vóór het publiek, je speelt clown mét het publiek, wat je kunt vergelijken als spelen voor een grote spiegel, die je soms genadeloos reflecteert. Hoewel alles voor de clown een obstakel is, heeft de clown geen conflicten nodig. Clowns zijn als het ware voortdurend in conflict met zichzelf en vragen zich tegelijkertijd af welke uitwerking dát op de wereld heeft.

Het spel van de Clown

Clownsspel is in principe geschikt voor iedereen die het aandurft. Je leeftijd, wie je bent en wat je doet is bij een eerste kennismaking onbelangrijk. Onderschat het vak echter niet. Wanneer je er je beroep van wil maken, komt er heel veel meer bij kijken dan de zoektoch naar je eigen clown. Je hebt dan naast het doorzien van deze clownspersonage ook talent, theater- of podium ervaring, doorzettingsvermogen, theaterkennis én gevoel voor humor nodig.


Het spelonderzoek naar de clown, is minder geschikt voor kinderen en jongeren. Kinderen zijn in weze al natuurlijke clowns. Hen wijzen op de kunst van het 'echt worden' is natuurlijk onzin. Waarschijnlijk leer je ze op deze manier alleen maar iets af. Jongeren staan nog aan het begin van het onderzoek wie ze  wezenlijk zijn. Zij zullen het nog lastig vinden om hun persoonlijke processen, onder het oog van een publiek, bloot te stellen.


De rode neus

De clownsneus  daagt de speler uit tot fysiek spel en improvisatie. Fysieke spelers weten emoties te belichamen en te presenteren aan het publiek. Clowns splelen zonder de zogenaamde 'vierde wand', wat betekent dat ze contact hebben met het publiek en daarom veelal improviseren met de impulsen vanuit het publiek.

Komedie, clowns, mensen aan het lachen maken, geloof me het is een grote kunst. Het vraagt veel training en ervaring.

De rode clownsneus is voor de beoefende speler vooral een middel om de vorm 'clown' te begrijpen én een code om door het publiek als clown verstaan te worden. De rode clownsneus zegt echter niets over de wijze waarop je de clown presenteert en dáár zit um nou de kneep.


De clownsneus is in eerste instantie een smoesje. Een smoesje om grappig gevonden te worden, een smoesje om vrij te zijn, een smoesje om te doen alsof, een smoesje om lief gevonden te worden, een smoesje om te mislukken, een smoesje om je emoties te mogen tonen, een smoesje om je publiek niet serieus te hoeven nemen, een smoesje om in de belangstelling te staan, een smoesje om gek te mogen doen, een smoesje om lelijk te mogen zijn, een smoesje om niks te hoeven, een smoesje om te mislukken, een smoesjes om dingen te doen die niet mogen, en een hele grote smoes om even géén opgevoed mens te hoeven zijn.


Met andere woorden, door een rode neus op te zetten bevrijdt de speler zich in weze van zijn of haar aangepaste bestaan  in een sociale samenleving met vaste normen en waarden, door te spelen met de óngeschreven regels.

Bevrijding is voor de speler de eerst stap en de rode neus wordt daarbij gebruikt als smoesje. Pas als je je als mens enigszins hebt bevrijd van verwachtingen kun je theater gaan maken. Daarna volgt de lange weg van bekwaamheid. 

Wat mij betreft is het de taak van de clown als 'performer' om uiteindelijk niet alleen zichzelf maar ook  zijn publiek te bevrijden. Zonder smoesjes maar mét vakmanschap. Mét of zónder rode neus.


Clownsvierdaagse 2024:

Open inschrijving, kosten € 380,00, adres: ITK, Prinses Beatrixdreef 6, Haarlem